کارگاه هم‌آهنگی

هم‌سفری و همسازی

چه یادگرفتن ساز یا آواز را تازه شروع کرده باشید، چه چند سالی خاک این راه را خورده باشید، احتمالاً کم‌وبیش حس کرده‌اید که کلاس‌ هفتگیِ ساز و آواز، به‌تنهایی فضای کافی برای تجربه‌های مختلف موسیقایی برایتان فراهم نمی‌کند و همه‌ی مهارت‌هایی را که در موسیقی نیاز دارید، در شما پرورش نمی‌دهد. کم نیستند هنرجویانی که هنوز کسی جز معلم و اهل خانه، صدای ساز و آوازشان را نشنیده، چون با نواختن و خواندن در جمع راحت نیستند. یا هروقت از آن‌ها درخواست می‌شود ساز بزنند یا بخوانند، نهایتاً یکی دو قطعه‌ای‌ را اجرا می‌کنند که از درس‌های کلاس یادشان مانده است؛ فکرش را هم نمی‌کنند که بتوانند در لحظه چیزی از خود خلق کنند. یا همیشه، تنهایی ساز زده‌اند و راه‌ورسم هم‌نوازی با دیگران را نمی‌دانند.

سازآموزان زیادی هستند که با شوق و انگیزه‌ و بلندپروازی، قدم به راه آموختنِ موسیقی می‌گذارند؛ اما چیزی نمی‌گذرد که ساز زدن یا خواندن، برایشان حکم تکلیف هفتگی پیدا می‌کند و عملاً به تمرین برای درس پس دادن به معلم محدود می‌شود. آن‌ها خیلی زود در برابر درازی و دشواری راه، کم‌رمق و دل‌زده می‌شوند و چشم‌انداز خود را گم می‌کنند.

همه‌ی این‌ها را بگذارید کنارِ این واقعیت که با مشغله‌ها و درگیری‌های روزمره در زندگی‌های پرشتاب امروزی، اصلاً جای کمی برای تمرین با فراغ بال و تمرکز و مراقبه می‌توان باز کرد.

لمس چنین کمبودها و نیازهایی، ما را کم‌کم به ایده‌ی «کارگاه هم‌آهنگی» رساند. تصمیم گرفتیم راه سخت سازآموزی را با هم‌سفری، هموارتر و لذتبخش‌تر کنیم. در کارگاه هم‌آهنگی، به سفرهای یک تا چند روزه می‌رویم تا به‌دور از دغدغه‌ها و شلوغی‌های روزمره و در آرامش طبیعت، به یاری نیروی حضور جمع و تجربهٔ مربیان موسیقی، فضایی متمرکز و پویا فراهم آوریم برای یادگیری فعالانه و بیان خلاقانه‌ی موسیقی.

الگوی کارگاه هم‌آهنگی

کارگاه هم‌آهنگی، یک سفر جمعی برای یادگیری و تمرین موسیقی‌ست. این تجربه‌ی چندسویه و پرمایه که می‌تواند مکملی برای کلاس‌های هفتگیِ ساز باشد، با این ویژگی‌ها از روش‌های معمول و محدودتر آموزش موسیقی متمایز می‌شود:

شیوه‌ی سفر

در سفرهای هم‌آهنگی به مقصدهای دور و نزدیکِ خارج از شهر می‌رویم و از یک تا پنج روز در محیط‌های بومی و طبیعی اقامت می‌کنیم. این سفرها به شیوه‌ای ساده، به‌دور از مصرف‌گرایی و به هدفِ نزدیک شدن ما و هنرمان به طبیعت انجام می‌شود.

برنامه‌ی اصلیِ آموزش و تمرین، دست‌کم شش تا هفت ساعت در روز، صبح و عصر است. بودن در طبیعت و فضای باز، در جمعی که همه مشتاق و جویای موسیقی‌اند، نه‌تنها این برنامه‌ی فشرده را خسته‌کننده نمی‌کند، بلکه معمولاً در وقت‌های آزادِ کارگاه هم، ساز و نوای همسفرها همچنان برقرار است!

این قالب متفاوتِ زمانی و مکانی فرصتی مناسب در اختیار سازآموزان می‌گذارد تا با ذهنی رهاتر، بر تجربه‌های موسیقایی‌شان تمرکز و مراقبه کنند. همچنین فضای جمعیِ دوستانه، حمایتگر و به دور از رقابت‌های معمول برای سازآموزان بسیار الهام‌بخش و انگیزه‌بخش است. به این ترتیب، تجربه‌ی کارگاه هم‌آهنگی عملاً بیش از هفته‌ها کلاس موسیقی یادگیری را پیش می‌برد و متحول می‌کند.

شیوه‌ی آموزش

در کارگاه هم‌آهنگی تلاش می‌کنیم به اتفاقی نزدیک شویم که آن را «یادگیری اصیل» می‌نامیم.

یادگیری اصیل، فرایندی‌ست که بیشتر از هرچیز به «کیفیت حضور» و «کیفیت شنیدن» ما بستگی دارد. راهی‌ست که درنهایت ما را به استاد درون‌مان وصل می‌کند.

در این فرایند نقش تسهیلگری مربی بسیار مهم است. مربی با پیشنهاد تمرین‌های کلیدی و شیوه‌ی مؤثر تمرین کردن، به سازآموزان امکان تعمق در تکنیک و مکاشفه و خلق چیزهای نو از دل همان تمرین‌های به‌ظاهر ساده را می‌دهد.

اصل يادگيری از راه نگاه کردن به همین دستاوردهای عملی حاصل می‌شود. برخلاف روش آموزشی رایجی كه مفاهیم نظری را مقدم بر تجربه‌ی عملی می‌داند، در اين‌جا یافته‌ها و ساخته‌های خودِ سازآموزان طی تمرين‌های فردی و گروهی‌ست كه در مرحله‌ی بعد با راهنمايی مربی تبديل به درس‌های آموخته می‌شود.

بنابراین کارگاه هم‌آهنگی به جای آن که کلاسی باشد با مطالبی که دقیقاً از پیش معین است، بستری تعاملی‌ست که در آن طرح و موضوع کلی با مشارکت فعال سازآموزان پرداخته می‌شود و به نتیجه می‌رسد.

از منظر یادگیری اصیل، هدف آموزشیِ کارگاه هم‌آهنگی صرفاً کسب دانش موسیقی و مهارت فنی نیست و ایده‌آل آن هم لزوماً رسیدن سازآموزان به جایگاه حرفه‌ای در موسیقی نیست. بلکه، تمرین و یادگیری ساز در بهترین شکل آن وسیله‌ای‌ست برای مراقبه، هماهنگ شدن با جریان طبیعی زندگی، بیدار کردن نیروی خلاقِ درون و بیان خالص خود.

شرکت‌کنندگان

بیشتر کارگاه‌های هم‌آهنگی طوری برنامه‌ریزی می‌شود که سازآموزان از سطوح مختلف بتوانند هم‌زمان در آن شرکت کنند. هریک از سازآموزان بنا به تجربه‌ی موسیقی و سطح تکنیکی خود می‌تواند تمرین‌ها را انجام دهد، نقش خود را در گروه پیدا کند و دریافت خود را از فضای جاری و فرایند موسیقایی داشته باشد.

سازهای تخصصی در کارگاه هم‌آهنگی معمولاً تار و سه‌تار است. اما در بسیاری از کارگاه‌ها با توجه به موضوع، هنرجویان آواز و سازهای دیگر، حتی سازهای غربی هم می‌توانند همراه شوند. در نهایت برنامهٔ دقیق کار بر اساس ساز شرکت‌کنندگان و سطح مهارت آن‌ها تنظیم می‌شود.

اما آ‌ن‌چه بسیار بیشتر از سطح نوازندگی و نوع ساز برای پیوستن به کارگاه هم‌آهنگی اهمیت دارد، مسئولیت حضور، توجه و مشارکت هر سازآموز است که با همراهی دیگر همسفرها و با راهنمایی میزبان‌ها رهاورد جمعی ما را از هر سفر می‌سازد و فرایند یادگیری اصیل را کامل می‌کند.

موضوع‌ها

در اندیشه‌ی کارگاه هم‌آهنگی برخلاف ذهنیت سنتی، حتماً افراد نباید به سطح بالایی از مهارت نوازندگی برسند و تجربه‌ی چندساله‌ی تمرین رپرتوار یک مکتب موسیقی را داشته باشند تا صلاحیت و اعتماد به نفسِ لازم برای استفاده‌ی خلاقانه از آموخته‌ها را پیدا کنند.

بنابراین فضای کارگاه طوری هدایت می‌شود که سازآموزان در هر سطحی از نوازندگی بتوانند حقیقتاً به ساز خود وصل شوند و سرفصل‌ها و تمرین‌ها طوری طراحی می‌شود که آن‌ها با هر مقدار تکنیکی که آموخته‌اند، بتوانند بالذت و تأثیرگذار ساز بنوازند یا حتی موسیقی بسازند.

بعضی از مهم‌ترینِ این موضوع‌ها و سرفصل‌ها از این قرار است:

• پرورش تکنیک‌های نوازندگی

• • تمرین متمرکز بر تکنیک
  • درک نقش تکنیک در بافت موسیقی
  • کاربرد تکنیک برای خلق عبارات موسیقایی و تنوع بخشیدن به اجرای آن‌ها

• شناختن فضای ملودیک دستگاه‌های موسیقی ایرانی

• • از راه کار کردن با مؤلفه‌های ساختاری و گوشه‌های شاخص دستگاه

• بداهه‌نوازی هدفمند

• • هدایت سازآموزان برای بهره‌گیری‌شان از هر مقدار دانش موسیقی و تکنیک نوازندگی که آموخته‌اند
  • استفاده از امکانات موسیقی ایرانی که منبعی غنی از ترکیب‌های ملودیک و اَشکال ریتمیک و آزاد است
  • رهایی و وصل شدن به حس‌وحال لحظه در عین ساختارمندی و انسجام موسیقی

• هم‌نوازی

• • تمرین شنیدن یکدیگر که پایه‌ی گفت‌وگوی موسیقایی‌ست
  • آشنایی با راه‌های هم‌نوازی مانند سؤال و جواب، پیش‌زمینه و پس‌زمینه، واریاسیون و …
  • هم‌نشین ساختن سازهای مختلف

• ساختن موسیقی

• • آشنایی با مبانی ساده‌ی آهنگسازی
  • تمرین ساختن موتیف‌ها و عبارت‌های موسیقایی
  • گسترش تکنیکی و ملودیک عبارت‌ها در فضای یک دستگاه یا گوشه

• • هم‌خوانی شعر و گفت‌وگوی جمعی پیرامون مفاهیم و تداعی‌های شخصی آن
  • اتصال درونی به کلام از راه به موسیقی درآوردن و تکرار آهنگین آن

• آواز و جواب آواز

• • تمرینِ خواندن برای کمک به ارتباط بی‌واسطه‌ی سازآموز با موسیقی و تقویت مهارت شنیداری او
  • دریافت عمیق‌تر از شعر با تمرین آواز
  • آزاد کردن صدا برای بیان و برونریزی حس‌ها و انرژی‌های نهفته
  • تجربه‌ی شیوه‌های مختلف جواب آواز بر حسب سطح نوازندگی

فعالیت‌های همراه

در کارگاه هم‌آهنگی با فعالیت‌هایی مانند:

• تمرین‌های جسمانیِ نیروبخش و اصلاحی
• بدن‌کوبه (بادی پرکاشن)
• هم‌نشینی و هم‌صحبتی
• هم‌یاری در کارهای سفر جمعی

فضا را فرح‌بخش‌تر و دلنشین‌تر و رابطه‌هایمان را عمیق‌تر می‌کنیم، به بدن خود و بیداری و رهایی آن از تنش‌ها توجه می‌کنیم، کار موسیقی و فرایند همسازی را روان‌تر می‌کنیم و آگاهی و معنای عمیق‌تری به آن می‌بخشیم.